რატომ არ არსებობს მარადიული ცხოვრება და სული

პირველად 13 წლის ასაკში გამიჩნდა სიღრმისეული კითხვები, მართალი იყო თუ არა ადამის და ევას ისტორია? კაენმა საიდან მოიყვანა ცოლი? როცა ვკვდებით მართლა მივდივართ თუ არა სამოთხეში და ჯოჯოხეთში და ა.შ. მომდევნო ათწლეულში თანდათან ჩამომიყალიბდა აზრი რომ იდეა სულზე და მარადიულ ცხოვრებაზე ადამიანური სისუსტის და ფანტაზიის შედეგია. მახსოვს ბავშვობაში ვიტირე როცა გავაცნობიერე რომ ერთ დღეს მოვკვდებოდი, მოკვდებოდა ყველა ვინც მიყვარდა. მარადიული სულის იდეაც ალბათ კაცობრიობის ბავშვური ახირებაა, რომელსაც პანიკურად ეშინია სიკვდილის და ამ შიშის გასადევნად იდეალისტურ ზღაპრებს იგონებს.

ადამიანების ფსიქოლოგიას, შიშებს, იმედებს, რომ ვუკვირდები, სულ უფრო და უფრო ვრწმუნდები რომ ეს აზრი მართებული უნდა იყოს, წარმოიდგინეთ უძველესი ჰომო საპიენსის აზრები რომელმაც გააცნობიერა რომ ის მოკვდებოდა. მას რამე უნდა მოეფიქრებინა. 21-ე საუკუნეშიც კი ადამიანთა უმეტესობის გონება ისევ არქაულ ეპოქაშია ჩარჩენილი, ათასი ცრურწმენებით, ანიმისტური მსოფმხედველობით სადაც ვიღაცის უჩინარი ნება და ხელია საჭირო სამყაროს სამართავად, სადაც ღმერთებს მსხვერპლი ისევ უნდათ და სადაც მილიონი წმინდანის ხატი მანქანაში და ოთახში პოლითეიზმის სახეშეცვლილი ფორმაა. ასეთ საზოგადოებაში რათქმაუნდა ხალხს სჭირდება სჯეროდეს რომ იქ სადღაც “ნათელში” გააგრძელებს სამუდამო ცხოვრებას.

ბევრი რომ არ გავაგრძელო (სხვა საკითხს მეტი ყურადღება მინდა დავუთმო) უამრავი ფაქტორია თუ რატომ შეიძლებოდა ეს გამოეგონებინათ ადამიანებს და ამავე დროს ბევრი მიზეზიც არის იმის თუ რატომ იქნებოდა ეს ინფორმაცია გავრცელებადი და ზოგიერთ შემთხვევაში სასარგებლოც კი.

უფრო მოგვიანებით აზრი იმის თაობაზე რომ სული და მარადიული ცხოვრება სრული ფიქციაა გამიმყარა რამდენიმე მეცნიერულმა ფაქტმა და კითხვებმა, რომელიც ამ პოსტში მინდა წარმოგიდგინოთ.

დავიწყებ იმით რომ განსაკუთრებული  (მაღალპრეტენზიული) მტკიცებების, (რომელიც მკვეთრად შორდება კაცობრიობის მეცნიერულ ცოდნას) უარყოფის დამტკიცება შეუძლებელია, მაგრამ ყოველივე ეს ღირებულებას კი არ მატებს ამ მტკიცებებს არამედ პირიქით აუფასურებს! მაგალითად – მტკიცება ფერიების არსებობის შესახებ. არავის არ შეუძლია დაამტკიცოს რომ ისინი არ არსებობენ. (რატომ ვერ ვხედავთ? ათასი არგუმენტის მოყვანა შეიძლება, 1. უჩნინარები არიან, 2. პარალელურ რეალობაში ცხოვრობენ, 3. ჯერ არ აღმოგვიჩენია ისევე როგორც ძალიან ბევრი სახეობა და ა.შ.) ამ მაგალითიდ იმის თქმა მინდა რომ არავის შეუძლია 100%-იანი სიზუსტით დაამტკიცოს რომ მარადიული ცხოვრება და სული ფიქციაა. მაგრამ ამ ცხოვრებაში 100%-იანი პასუხები ისედაც არაფერს აქვს. (ნუ მიეცემით კმაყოფილებას რომ ამ იდეის დაუმტკიცებლობა რაიმეს ნიშნავს, როგორც ვახსენე ფერიების და დევების არ არსებობის დამტკიცებაც შეუძლებელია. შესაბამისად ეს იდეები შინაარსობრივად ერთმანეთს უტოლდება)

თუმცა მე მინდა გაჩვენოთ ჩემი აზრი, თუ რატომ არის მარადიული ცხოვრების იდეა საფუძველს მოკლებული ინფანტილური და პარადოქსული.

მინდა ამ პოსტში გაგაცნოთ მეცნირებასთან დაკავშირებული კითვხვები რომლებიც სულის არსებობას რაღაცნაირად უკავშირდება, მაგრამ მანამდე მინდა მარადიული ცხოვრების ფილოსოფიურ ხედვაზე გავამახვილო ყურადღება. მორწმუნეებთან და ფსევდო მორწმუნეებთან ხშირად მქონია ამ თემაზე კამათი, მათ სჯერათ რომ ცხოვრებას იმიტომ აქვს აზრი რომ ის სამუდამოა. თუ დროებით ვართ და მერე სამუდამოდ ვქრებით მაშინ აზრი არ აქვს არაფერს. მე კი ყოველთვის საპირისპიროს ვამბობ ხოლმე რაც მათ დიდი გაკვირვებას იწვევს. მართლაც მგონია რომ ცხოვრებას და ნებისმიერ აქტივობას აზრიანს და სასიამოვნოს ხდის ის რომ მას აქვს დასასრული. შეიძლება უსასრულობა სიკვდილით შეშინებული ადამიანის ცნობიერ გონებას სასიამოვნოდ ეყურება, მაგრამ ცოტა თუ ცდილობს გაიაზროს რა არის მუდმივობა, ცოტა თუ ფიქრობს რატომ არსებობს ყველაფერი ის რასაც ღირებულებას ვანიჭებთ და მიგვაჩნია რომ მათ გამო ღირს სიცოცხლე. წარმოიდგინეთ იდეალისტური სამყარო (დავუშვათ სამოთხე) სადაც მუდამ არსებობთ, გაიაზრეთ რა არის მუდმივობა, უსასრულობა. თქვენ არასდროს! არასდროს მოკვდებით, არც დაბერდებით, არასდროს შეგაწუხებთ რაიმე, თქვენი საყვარელი ადამიანებიც ასე იქნებიან სამუდამოდ, არასდროს გაიგებთ ვინმეს ცუდად ყოფნას.

ასეთ იდეალისტურ გარემოში თანდათან ყველაფერი გაქრება რაც ღირებულად მიგაჩნიათ. გაქრება თანაგრძნობა, გაქრება, თანადგომა, სიკეთე, სოლიდარობა და ა.შ. გაქრება იმიტომ რომ საჭირო აღარ იქნება. ჩვენი დადებითი თვისებები რაც თითქმის ყველა საზოგადოებაში ფასობს ჩამოყალიბდა სწორედ იმის მიხედვით რა გარემოშიც ვიცხოვრეთ და განვვითარდით. რა მოხდება იდეალისტურ უტოპიურ სამყაროში სადაც უბრალოდ ეს თვისებები აღარაა საჭირო? ამ რთულ და წარმავალ ცხოვრებას ღირებულს ხდის ის რომ დრო ცოტა გაქვს, ძნელია ბედნიერების მოპოვება და შენარჩუნება, მალე გადის ახალგაზრდობა და სიჯანსაღე, ამ ცხოვრებას ღირებულეს ხდის ნოსტალგია, თანაგრძნობა, წარმავალობა, არასრულყოფილება, სწორედ ამიტომ ვაბიჯებთ საკუთარ ეგოს და უფრო ღრმად ვიხედებით წინ, ვეხმარებით სხვებს და ა.შ. იდეალისტურ სამყაროში კი სადაც შენი “მე” მუდმივია და არ ჭირდება გადაბიჯება, იქ ზედმეტია სხვაზე ზრუნვა. მემგონი ღირს ამაზე ფიქრი. მუდმივობა არსებობას კი არ სძენს აზრს არამედ აცარიელებს ყველაფერ იმისგან რითიც გვინდა რომ ვიცხოვროთ. მუდმივობა უტოპია და  პარადოქსია, ისევე როგორც მუდმივი ნეტარება. ჩემთვის ძნელად გასაცნობიერებელია როგორ შეუძლიათ ზრდასრულ ადამიანებს სჯეროდეთ ასეთი აშკარად ბავშვური იდეის სისწორე.

აქამდე წარმოდგენილი ხედვა თავისთავად არ არის რისიმე დამტკიცება, ეს უფრო ფილოსოფიური პერსპექტივაა სადაც მარადიულობა ყველაფერს ცვლის. მორწმუნეები ამბობენ რომ ის ცხოვრება რაღაც სულ სხვაა სკეპტიკოსები მას აქაური სტანდარტებით აფასებენ და ამიტომაც ვერ იგებენ. მაგრამ ჩვენ იმად რაც ვართ გვხდის ის გარემო რომელშიც ჩამოვყალიბდით. მოაშორეთ გარემო და ჩვენც რადიკალურად შევიცლვებით.

სხეულისგან განსხვავებით, რომელიც კომპლექსური სისტემაა (ანუ შედგება მრავალი ფუნქციური ნაწილისგან, ორგანოების, ქსოვილისგან, უჯრედებისგან მოლეკულებისგან და ა.შ) სული ან გონი (დუალისტური მიდგომით) მიიჩნევა როგორც განუყოფელი, მთლიანი, ყოველშემთხვევაში ტრადიციული და ყველაზე მეტად მიღებული შეხედულება ასეთია და ალბათ ლოგიკურადაც სულის იდეა გარკვეულწილად პიროვნების გამთლიანებისთვის არსებობს. რათა პიროვნება წარმოადგინოს როგორც თავისუფალი ნების მქონე დამოუკიდებელი არსება რომელიც რეალურ დროში აღიქვამს სამყაროს. იღებს გადაწყვეტილებებს, მოქმედებს და ა.შ. მაგრამ მეცნიერებაში თუ ჩაიხედავთ ნახავთ რომ დუალისტურ თეორიებს თითქმის აღარავინ ემხრობა. ამის მიზეზი შემდეგში მდგომარეობს:

1. ტვინის და გონების შესახებ კვლევები აჩვენებს რომ შინაგანი “მე” არ არის განუყოფელი, პიროვნება არ არის ერთი მთლიანი არსება, რომელიც აღიქვამს და რეაგირებს. არამედ ის არის ტვინის სხვადასხვა მოდულების ფუნქციონირების შედეგი, ამ მოდულებს ხშირად საკუთარი აზრი და დამოკიდებულებაც კი  გააჩნიათ, ამის მაგალითია პიროვნების გაორება და ის ადამიანები ვისაც ტვინის ნახევარსფეროებს შორის კავშირი გაწყვეტილი აქვთ.

ერთი საინტერესო მაგალითი მოყავს ნეირომეცნიერ დოქტორ ვილიანურ რამაჩანდრანს, პაციენტს რომელსაც შემთხვევის გამო ტვინის ნახევარსფეროებს შორის გაწყვეტილი ქონდა კავშირი, მარჯვენა და მარცხენა ნახევარ სფეროებს ცალ-ცალკე ჩაუტარეს გამოკითხვა, (შესაძლელია მსგავსი რამ, რადგან თუ ნახევარსფეროებს შორის კავშირი არ არის, მარცხენა ნახევარსფერო ხედავს მარჯვენა თვალით, მარჯვენა კი მარცხენა თვალით, ასე რომ შესაძლებელია მათი ცალ ცალკე გამოკითხვა ისე რომ ვერც ერთმა ცალკეულმა ნახევარსფერომ ვერ გაიგოს მეორეს პასუხები) გამოკითხვამ გამოავლინა მნიშვნელოვანი აზრთა სხვადასხვაობა, მარცხენა ტვინს არ წამდა ღმერთი მარჯვენას კი წამდა. “ეს არის ადამიანი რომელიც მარცხენა ნახევარსფეროთი ათეისტია” ამბობს რამაჩანდრანი “და მარჯვენათი წამს ღმერთი, ამ აღმოჩენას თეოლოგების საზოგადოებაში ცუნამი უნდა გამოეწვია, მაგრამ ოდნავადაც ვერ შეძრა ისინი. რადგან ეს იწვევს ყველა სახის სიღრმისეულ თეოლოგიურ კითხვას, თუ ეს პერსონა მოკვდება, რა მოხდება? ერთი ნახევარსფერო წავა სამოთხეში და მეორე ჯოჯოხეთში?”

2. გონება არის ტვინის ფუნქციონირება და არა დამოუკიდებელი სუბსტანცია რომელიც ტვინს იყენებს, თუ სული მართავს სხეულს მაშინ მათ შორის უნდა არსებობდეს რაღაც ურთიერთქმედება  ტვინის საშუალებით, თუ სული ზებუნებრივი და არამატერიალურია და ამიტომ ვერ ვაფიქსირებთ მას, მაშინ მისი სიგნალები, შეტყობინებები რაღაცნაირად უნდა ითარგმნებოდეს მატერიალური ტვინისთვის, დღევანდელი ტექნიკის პირობებში როდესაც ტვინის სკანირება საკმაოდ განვითარებულია, უნდა იყოს შესაძლებელი ამ ხიდის დადგენა სადაც ეს სიგნალები მისტერიულად ჩნდება “არსაიდან” და უჩინარდება.(ანუ ზებუნებრივი სულიდან) ასეთი რამის დადგენა შესაძლებელი იქნებოდა მართლა ასეც რომ იყოს მოწყობილი ადამიანი.  ამის საწინააღმდეგოდ ტვინის კვლევამ გამოავლინა რომ არ არსებობს რაიმე ერთი ცენტრი, სადაც სენსორული ინფორმაცია, ფიქრი და გადაწყვეტილების მიღება იყრის თავს, ერთიდაიგივე ინფრომაციას, ტვინის სხვადასხვა უბანი პარალელურად ამუშავებს, შესაბამისად დუალისტური მიდგომა არ უნდა იყოს მართალი. ადამიანის, პიროვნების განუყოფლობის არსი ილუზიაა და შესაბამისად სულიც ილუზიაა, რადგან ეს უკანასკნელი იდეაში განუყოფელი უნდა იყოს და სხავდასხვა დამოუკიდებელ აგენტებში ვერ გადანაწილდება.

3. გონების კომპლექსურობის გარდა ადამიანის სხეული წარმოადგენს ევოლუციურად სხვადასხვა ეპოქაში სხვადასხვა ორგანიზმებისგან წარმოქმნილ კოლონიას. ეუკარიოტული უჯრედის უმთავრესი კომპონენტს, მიტოქონდრიას, რომელიც ქიმიურ ნივთიერებებს ენერგიად გარდაქმნის, (მათ გარეშე ვერ ვიარსებებთ) გააჩნია საკუთარი დნმ და მიიჩნევა რომ არის უძველესი პარაზიტული ორგანიზმი რომელიც ჩვენ უჯრედებში შემოიჭრა და მოგვიანებით მათთან თანაარსებობა დაიწყო. ზოგი მეცნიერი მიიჩნევს რომ ეუკარიოტული უჯრედის გარსიც სხვა ცოცხალი ორგანიზმების კოლაბორაციით წარმოიშვა. გარდა იმისა რომ გონება არ არის განუყოფელი, ადამიანი მთლიანად სხვადასხვა ორგანიზმების ერთობლიობამ შექმნა. პიროვნების განუყოფლობა და შესაბამისად სულის არსებობა ილიზიაა.

4. სული არსებობისთვის პრობლემაა ასევე როდის გაჩნდა სული ევოლუციურ ისტორიაში და რომელ სახეობებს გააჩნია ის. 3.8 მილიარდი წლის წინ, პირველ მარტივ ორგანიზმს ქონდა თუ არა სული? თუ არა რატომ? თუ მხოლოდ ჰომო საპიენსს აქვს სული, რატომ ან როგორ? მილიონობით სახეობიდან მხოლოდ ერთს? თუ სული აზროვნებასთან არის კავშირშიი, აქვს ის შიმპანზეს? ან ქონდა ნეანდერტალელს? ნეანდერტალელი სავარაუდოდ არ ჩამოგვივარდებოდა ჭკუაში ჩვენზე დიდი ტვინი ქონდა და გააჩნდა გენი რომელიც ჩამოყალიბებული სალაპარაკო ენის არსებობას უზრუნველყოფს. ასევე ცნობილია რომ მათ ქონდათ პრიმიტიული რიტუალებიც. აქვს ჩვილ ბავშვს სული? თუ სული აზროვნებაზეა დამოკიდებული მაშინ არ უნდა ქონდეს. ან როგორ შეიძლება აზროვნებაზე იყოს დამოკიდებული? ასევე საინტერესოა ემბრიონის საკითხიც. როგორც სემ ჰარისი ამბობს ზოგჯერ საწყის ეტაპზე ერთი ემბრიონისგან მიიღება ორი, რა ხდება ამ დროს? ერთი სული იყოფა? თუ მერე ორივეს ცალ ცალკე უყალიბდება? თუ ჩამოყალიბება ხდება, რაიმე ბიოლოგიურ პროცესის პარალელურად ხდება?

მეოთხე პუნქტი მხოლოდ კითხვებია და არა არგუმენტი, მაგრამ მხოლოდ კითხვებიც კი ანახებს რამდენად პრობლემატურია ზებუნებრივის და მატერიალურის ურთიერთქმედება და რამდენად ზედმეტია ეს იდეა მტკიცებულების გარეშე, იმისთვის რომ საერთოდ რაიმე ახსნას.

 ალბათ მორწმუნეები რომლებიც ამ პოსტს წაიკითხავენ ან სხვაგან გაეცნობიან ფაქტებს, რომლებიც აშკარად სულის არსებობის საწინააღმდეგოდ მეტყველებს. დაიწყებენ კერძო შემთხვევების მოყოლას, როგორ დატოვა ვიღაც ჭიჭიკომ სხეული, იმოგზაურა სამოთხესა და ჯოჯოხეთში და მერე მიქელ გაბრიელმა უთხრა ჯერ შენი დრო არ მოსულა ოჯახს მიხედეო და ესეც დაბრუნდა წუთისოფელში.

ამ ყველაფერსაც აქვს თვისი რაციონალური ახსნა

1. რაციონალური თვალთახედვით – არგუმენტს პირადი გამოცდილებიდან ყველაზე დაბალი შეფასება ეძლევა. რადგან მხოლოდ პიროვნებების მონაყოლი, რომელიც შეიძლება იყოს მკვეთრად სუბიექტური და ილუზორული, ვერაფერს ამტკიცებს. ადამიანებს ხანდახან რაღაცეები ეჩვენებათ, ხანდახან იტყუებიან, ხანდახან სიზმარი და რეალობა ეშლებათ, (ეს არ ნიშნავს რომ ისინი აუცილებლად გიჟები ან არანორმალურები არიან, თითქმის ყველა ადამიანის ცხოვრებაში ხდება ერთი უცნაურობა მაინც რომლის გამოცდილება მანამდე არ ქონია) სიტუაციის მიხედვით ადამიანის ტვინი შეიძლება ბევრ რამეში შეცდეს. ამის მაგალითია ილუზიონისტების არაჩვეულებვრივი ხრიკები. ისინი ისე ატყუებენ გაუთვითცნობიერებელ მაყურებელს თითქის ფიზიკის კანონებს არღვევდნენ, თუმცა ეს მხოლოდ ილუზიაა. ჯადოქრობა და ზებუმებრივი ძალის არსებობა არ მტკიცდება.

2. კლინიკური სიკვდილის დროს პაციენტი ხშირად განიცდის უცნაურ რამეებს როგორიცაა სხეულის გარეთა შეგრძნება, (საკუთარი თავის ზემოდან ყურება) გვირაბში ფრენა, რომლის ბოლოსაც სინათლეა. ასე რომ ადამიანები რომლებიც ამბობენ რომ იმ ქვეყნად იმოზგაურეს და დაბრუნდნენ სულაც არ არის აუცილებელი მატყუარები იყვნენ. მათ ეს განიცადეს, მაგრამ ამ მოვლენებზე არსებობს მეცნიერული ახსნა. რომელიც მატერიალიზმის ფარგლებში რჩება, მეცნიერების ახსნით OBE (Out of Body Experience) სხეულგარეთა შეგრძნება, როცა ადამაინს აქვს ილუზია რომ დატოვა სხეული, ხდება მაშინ როდესაც ადამიანი კარგავს კონტაქტს ტვინში შემომავალ სენსორულ ინფორმაციასთან და ამავე დროს რჩება ცნობიერი. ტვინი იბნევა და ხანდახან ქმნის ილუზიას რომ გონება სხეულის გარეთ იმყოფება. ამ ილუზიის გამოწვევა ხელოვნურადაც შეიძლება. აღსანიშნავია რომ კლინიკური სიკვდილი არ არის ნამდვილი სიკვდილი.

3. რაც შეეხება სპეციფიურ მტკიცებებს როგორიცაა რომელიმე კონკრეტული ღმერთის ან წმინდანის ნახვა იმ ქვეყნად, ეს შეიძლება კულტურული და რელიგიური პრედეტერმინირებული სტერეოტიპებით და ინდოქტრინაციით ავხსნათ. რადგან ინდუისტები ხედავენ ინდუისტურ ღმერთებს და ქრისტიანები ქრისტიანულს. როგორც ჩანს ილუზიაში ჩართულია კონკრეტული ადამიანის კულტურული შეხედულებების მატარებელი ელემენტები.

გასაგებია რომ სულის იდეა ბევრ ადამიანს ანიჭებს კომფორტს, აძლევს იმედს რომ საყვარელ ადამიანებს, რომლებიც გარდაიცვალნენ ოდესმე შეხვდებიან. დასანანია, რომ ზოგი უდროოდ იღუპება, ბევრისთვის წარმოუდგენელია რომ უამრავი სისასტიკის ჩამდენი ადამიანები არასდროს დაისჯებიან კუპრით სავსე ქვაბში. სიკეთის განსახიერებები კი არასდროს დაჯილდოვდებიან. მაგრამ სამყარო ისეთი არაა რგოროც თქვენ გინდათ. სამყარო არც სამართლიანია და არც უსამართლო!  მას  არ გააჩნია სპეციალური ინტერესი, ამ გალაქტიკაში, მზის სისტემაში, პლანეტა დედამიწაზე მცხოვრები მილიონიდან ერთ-ერთი სახეობაბისადმი. იმიტომ რომ სამყარო არაპიროვნულია.

დააფასეთ ადამიანები სანამ ცოცხლები არიან!